Cơn sốt “săn” chè tím… chữa ung thư của dân Việt

Tình cờ chúng tôi biết được câu chuyện này khi dừng chân bên một
quán nước ven QL70 đoạn ngã ba đi Bắc Hà, Bảo Thắng và Lào Cai khi một tốp thợ săn cây cảnh hỏi dò
người dân về một loại chè tím, cổ thụ. Hóa ra họ tìm loại chè này về ngoài việc làm cảnh ra còn
dùng lá uống trị bệnh ung thư.

Tìm chè tím khó hơn tìm vàng

Chúng tôi tấp xe vào một quán nước ven đường nơi có ba người săn
chè tím đang hỏi dò người dân xung quanh. Một người thanh niên tên Vũ Văn Mật tiết lộ: “Chè tím
nhìn một lần là có thể phát hiện ra ngay, ngọn chè có màu tím giống như mầu mận chín, cuống lá non
mầu đỏ, có khi búp lá cũng đỏ hoặc tím. Loại chè này mọc chủ yếu ở những nơi núi cao như ở Lào Cai,
Yên Bái, Hà Giang, nhưng số lượng lại rất ít, chè tím thường mọc lẫn với chè san tuyết cổ
thụ”.

Theo lời của nhóm săn chè tím thì Mật là người ở huyện Yên Bình,
Yên Bái, quê gốc của gã ở Nam Định, năm 1990 gã theo gia đình lên vùng cao Yên Bái dựng nghiệp đem
theo cái máu chơi cây cảnh của tổ tông mấy đời để lại.

Nghe Mật hỏi thăm tung tích chè tím, tất thảy người dân xung
quanh lẫn khách đi đường ghé qua đều lắc đầu chẹp miệng: “Giờ đào đâu ra cái loại chè kỳ quặc đó,
có chỗ có thì người dân lại không để ý nên khó tìm. Muốn tìm loại chè này phải lên mấy vựa chè trên
A Mú Sung, hay Bắc Hà, Mường Khương may ra có”.

Nghe xong Mật cởi phăng cái áo phông ra lau mồ hôi còn nhễ nhại
trên người rồi cười sằng sặc khoe: “Tôi vừa trên A Mú Sung về đây. Trên đó có vài cây chè tím cổ
thụ. Nhưng mà mấy thằng Dao chúng nó không bán. Chả nhẽ “ông” lại đem máy múc lên cẩu trộm mẹ nó đi
cho xong. Mà tiên sư cái giống chè này tìm khó quá, cả tháng trời mới kiếm được 3 cây”.

Mật đang thao thao bất tuyệt với những câu chuyện về cuộc săn chè
tím thì chiếc điện thoại trong túi quần đổ chuông liên hồi. Gã rút điện thoại ra nghe máy, lát sau
gã quay sang bảo: “Đấy! Có thằng trong xã Quan Thần Sán gọi báo trong đó có một cây chè tím cổ thụ,
chắc chúng nó bán”. Nói rồi ba gã buôn chè hò nhau lên chiếc xe tải nhỏ cũ mèm nhằm hướng Bắc Hà,
Si Ma Cai phi tít.

Ba gã thợ buôn chè tím cổ thụ đi khuất, để lại sau nhưng những
lời bàn tán về giá trị của cây chè tím. Anh Lê Văn Tám, ở xã Phong Niên, huyện Bảo Thắng cho biết:
“Cách đây khoảng một tháng cũng có một lão đi hỏi mua cây chè tím cổ thụ, nhưng mà chúng tôi đã gặp
bao giờ đâu mà biết. Thế rồi mấy lão ấy dặn chúng tôi để ý, nếu có người bán thì bảo cho lão biết
rồi lão sẽ trả hoa hồng, nếu không thì tôi mua giúp lão, giá cứng cho chè tím cổ thụ là 10 – 13
triệu đồng một cây, nếu kỳ kèo được giá thấp hơn thì càng tốt”.

Không bao giờ bán chè cổ thụ

Theo lời đồn của những người đi thu mua cây chè tím cổ thụ về làm
cảnh và làm thuốc, chúng tôi đến vựa chè lớn nhất Lào Cai là thôn Ngải Chồ 1, xã A Mú Sung, huyện
Bát Xát. Ngải Chồ nằm cách TP Lào Cai chừng 70km – nơi có khoảng 20ha chè san tuyết cổ thụ có độ
tuổi trên 100 năm.

Luồn lách qua khe, suối và những tán cây rừng rậm rạp chúng tôi
đến một nương chè cổ thụ. Từ trong rừng bà con dân tộc Dao đang hái chè để bán cho thương lái vì
thời điểm này chè đang được giá. Mặc dù diện tích chè cổ trên 20ha nhưng khi chúng tôi hỏi những
gốc chè tím cổ thì nhiều bà con lắc đầu bảo: “Chè tím ở đây hiếm lắm, có khi đi cả ngày mới tìm
thấy một cây, trước chúng tôi cũng đã gặp mấy cây, nhưng chúng tôi cũng không để ý lắm nên không
nhớ mấy cây chè đó ở vị trí nào”.

Bà Triệu Thị Mẫn, thôn Ngải Chồ 1 tiết lộ: “Ở đây chè tím mọc lẫn
với chè san tuyết cổ thụ từ hàng trăm năm nay, chè tím uống rất đắng, chát, mùi vị thì không bằng
chè san tuyết thường. Khi hái chè, chúng tôi cứ hái đồng loạt rồi trộn đều với nhau bán cho đại lí
chứ không phân loại. Chè ở đây do cha ông chúng tôi để lại nên chúng tôi không bao giờ đào gốc bán
cho thương lái, thậm chí có người đòi chặt cành chúng tôi còn không cho nữa nói gì đến chuyện đào
gốc”.

Anh Ma Seo Củi, Phó Chủ tịch UBND xã A Mú Sung dẫn cho biết: “Ở A
Mú Sung chúng tôi không sợ người dân đào gốc chè để bán lấy tiền. Vì đó là tài sản mà cha ông họ để
lại. Cứ đời này chết đi để lại nương chè cho con cháu đời sau cùng nhau hái búp bán lấy tiền. Cách
đây chỉ một hoặc hai năm thôi, khi tôi đến thôn vận động bà con tỉa cành chè san tuyết để chè đẻ
nhiều cành hơn, nhằm tăng năng suất, sản lượng cho cây chè, thế nhưng bà con phản đối rất dữ
dội.

Họ bảo đó là chè của cha ông để lại, họ không cho ai chặt phá,
khi thu hái, người dân phải bắc thang leo cao tới cả chục mét mới hái được búp chè. Sau nhiều tháng
thuyết phục, người dân mới cho tỉa cành thí điểm ở vài ba cây, nếu thấy chè phát triển tốt như lời
của cán bộ thì họ mới theo, nếu không thì họ không cho chặt vì sợ chè chết. Về sau, khi những cây
chè chặt thí điểm cho số lượng búp tươi cao hơn hẳn rồi người dân mới nghe lời chúng tôi để tỉa
cành chè. Chỉ là tỉa cành thôi mà bà con còn bảo vệ chè như thế chứ chưa nói đến việc đào gốc chè
đi bán”.