Ngọt bùi hồn quê trong hương vị đặc sản bánh Rang Cát Thành

Bánh Rang là một loại bánh truyền thống của người dân Cát Thành với nguyên liệu chính là gạo nếp, khoai sọ và vừng mang lại hương vị dẻo, bùi và thơm đặc biệt.

Ông Đồng Sơn được xem là một trong số ít những người lớn tuổi nhất thị trấn Cát Thành (xưa là làng Cát Chử) còn làm và giữ gìn nghề truyền thống làm bánh Rang ở thị trấn Cát Thành.

Bánh Rang Cát Thành là loại bánh đặc biệt, mang hương vị riêng của mảnh đất Cát Thành với lịch sử làng nghề hàng trăm năm nay. Đến nay, người dân nơi đây vẫn giữ nghề truyền thống với loại bánh đặc sắc, mang đặc trưng của miền Bắc.

Theo chân ông Đồng Sơn vào xưởng làm bánh, nghe ông nói về quy trình làm ra một mẻ bánh Rang mới thấy hết được sự cầu kỳ của loại bánh đặc biệt, duy nhất chỉ có ở Nam Định.

Điều đặc biệt của loại bánh này không chỉ nằm ở bí quyết trộn nguyên liệu gạo nếp và khoai sọ giúp làm tăng độ mềm, dẻo, bùi của bánh mà nó còn nằm ở các công đoạn làm ra chiếc bánh.

Ông Đồng Sơn cho hay, rất nhiều người không chỉ là người dân ở làng mà cả người trong và ngoài tỉnh đã đến tận nhà ông cả tháng để học làm bánh xong phần lớn đều thất bại bởi chỉ cần trộn sai tỷ lệ nguyên liệu hoặc một công đoạn nào đó làm chưa được khéo léo, tỉ mỉ hoặc đôi khi là do người làm nghề chưa thành thạo, chưa có bí quyết, kinh nghiệm thì rất dễ dẫn đến tình trạng bánh làm ra bị nhạt, bị hôi, khô và sạn.

Vì vậy, đã có không ít người đến tìm ông học nghề, song không mấy người làm được nghề, theo được nghề dù rằng ông đã chỉ bảo rất tận tình.

Theo ông Đồng Sơn, để làm ra được một chiếc bánh Rang với lớp vỏ bằng vừng trắng đều, không quá dày, cầm trên tay thấy xốp, ăn vào thấy mềm, thơm, ngậy, bùi, đòi hỏi người làm bánh phải rất kiên trì, nhẫn nại và quá trình làm bánh phải có độ chính xác cao.

Để hoàn thành một chiếc bánh Rang phải trải qua rất nhiều công đoạn và qua nhiều ngày. Đầu tiên, gạo nếp sau khi được lựa chọn kỹ sẽ cho vào ngâm nước qua đêm khoảng 10 tiếng, sau đó vớt gạo ra cho vào những chiếc nồi hơi lớn để đồ lên.

Trước khi được đồ, gạo đã được trộn với khoai sọ nghiền nhỏ với một tỷ lệ vừa phải, nếu tỷ lệ không chuẩn, cả mẻ bánh sẽ bị hỏng.

Nói về lý do cho khoai sọ nghiền vào cùng với gạo, ông Đồng Sơn cho biết chất nhựa trong khoai sọ sẽ giúp gạo dẻo hơn sau khi được đồ lên và bánh sẽ mềm hơn.

Sau khi đồ lần 1, nguyên liệu làm bánh được đổ ra, để cho thật nguội rồi sau đó tiếp tục cho vào nồi hơi đồ lên một lần nữa để đạt tới độ dẻo nhất định rồi lại đổ ra để nguội.

Lúc này, nguyên liệu được dàn thành mảng lớn và cắt thành từng miếng hình chữ nhật, hình vuông, hình bầu dục… với kích thước tùy chủ ý của người làm bánh và nhu cầu của khách hàng.

Tiếp đó, mẻ bánh được đem đi phơi từ 3-4 lần nắng (mỗi lần khoảng 2 giờ) rồi cất đi 3-4 ngày, sau đó mới được đem ra rán nổi trong mỡ rồi trộn với mật chưng và cuối cùng là lăn trong vừng để tạo lớp vỏ bánh hoàn chỉnh.

Ông Đồng Sơn cho biết công đoạn phơi nắng rất quan trọng, nó quyết định rất lớn đến độ mềm của bánh và thời hạn sử dụng của bánh. Bánh tốt nhất phải được phơi bằng nắng tự nhiên, không nên sử dụng điện nhân tạo để sấy bánh.

Phơi bằng nắng tự nhiên cũng phải để ý không được phơi lúc trời nắng quá hoặc thiếu ánh nắng. Thường thì một ngày chỉ có thể phơi vào hai thời điểm là nắng buổi sớm và nắng lúc xế chiều vì lúc này nắng nhẹ, không gay gắt, sẽ giúp cho bánh ngon hơn.

Theo ông Đồng Văn Nhân, một người làm bánh ở thị trấn Cát Thành, bánh Rang xưa kia chỉ có nhà giàu mới có điều kiện để làm hoặc mua để thưởng thức. Bánh thường được dùng nhiều vào dịp Tết, ăn cùng với bánh chưng hoặc trong dịp lễ hội đầu năm thường được đem ra mời khách thưởng thức cùng với ấm trà mạn thơm phức.

Đến nay, sau hàng trăm năm từ khi cụ tổ của làng đem nghề từ Hải Dương về đây, trải qua bao thăng trầm, người dân nơi đây tiếp tục làm nghề, giữ nghề làm bánh Rang và phát triển nghề ngày càng mạnh hơn.

Các sản phẩm của làng nghề hiện được xuất đi khắp mọi nơi, trở thành món quà Tết đặc biệt.

Nhiều năm nay, bánh Rang còn được bán ra nước ngoài, trở thành món quà mà nhiều người dùng để mang biếu giúp người ở xa đỡ nhớ hương vị quê hương từ vị bùi của những nguyên liệu đồng quê.

Mùa lễ hội đầu năm, không khí ở thị trấn Cát Thành lúc nào cũng tấp nập, nhộn nhịp. Một gia đình có từ 3-4 nhân công một ngày có thể cho ra 1 tạ bánh thành phẩm cung cấp cho thị trường.

Chủ cửa hàng Hồng Thơm, thị trấn Cát Thành chia sẻ: “Tết ra, dịp lễ hội đầu năm là thời điểm khách hàng mua bánh nhiều nhất để phục vụ cho các lễ hội đầu năm. Gia đình tôi mỗi ngày xuất bán đi ít nhất từ 30-40 tạ bánh. Bánh Rang là loại bánh dễ ăn, mang nét đặc trưng của hương vị quê hương nên rất được ưa chuộng. Bánh lại lành với nguyên liệu đơn giản, không pha tạp gì nên nhiều người rất yên tâm khi lựa chọn loại bánh này, ai về Nam Định tiện đường đều ghé qua Cát Thành mua bánh, vừa để ăn vừa để làm quà cho người thân, bạn bè.”

Trải qua biết bao thăng trầm, biết bao thế hệ người dân làm nghề nơi đây, những người làm bánh lâu năm ở Cát Thành giờ chỉ cần ngửi mùi bánh là có thể nhận ra bánh nào đạt tiêu chuẩn.

Những năm tháng làm nghề đã giúp họ không chỉ hiểu nghề mà còn yêu nghề, gắn bó với nghề và quan trọng hơn cả là cùng nhau giữ gìn nghề làm bánh Rang không chỉ là một công việc, một kế sinh nhai mà còn là nét đẹp văn hóa truyền thống của mảnh đất nơi đây cho các thế hệ sau này./.